Ondersteunde communicatie bij een kind met een ernstige verstandelijke beperking
6 februari 2015
Laura Feitsma, Saakje da Costa
shutterstock_1142016011
Volume 87, Issue 1

Samenvatting

Dit artikel is gebaseerd op een casestudy over implementatie van ondersteunde communicatie (OC) bij een vijfjarige jongen, Hamid, met ernstige communicatieve problemen ten gevolge van een verstandelijke beperking (VB) en autismespectrum stoornis (ASS). Het artikel geeft informatie over hoe OC in de praktijk wordt ingezet binnen een kinderdagcentrum en vergelijkt dit met de literatuur. Ook wordt de rol van het multidisciplinair team en de communicatiepartners van Hamid beschreven.

De belangrijkste conclusie die zowel uit de literatuur als de praktijk naar voren komt, is dat een multidisciplinaire aanpak met medewerking van alle betrokkenen een voorwaarde is voor het slagen van OC. Tot slot worden aanbevelingen gedaan ter verbetering van het inzetten van OC bij kinderen met een verstandelijke beperking.

Kernwoorden:

962 Weergaven
69 Downloads
  • Samenvatting
  • Ondersteunde communicatie
  • Communicatieontwikkeling bij kinderen met een verstandelijke beperking
  • Comorbiditeit VB en ASS
  • Diagnostische fase voorafgaand aan keuze voor OC
  • Praktische problemen bij de diagnostiek
  • Interventie
  • Casus
    • Inleiding
    • Voorgeschiedenis
    • Thuissituatie
    • Beginsituatie
    • Diagnostiek
    • Therapieverloop
  • Methode
    • Dossieronderzoek
    • Verrichten van observaties
    • Afnemen van interviews
    • Data-analyse
    • Ethische aspecten
  • Resultaten
    • Observaties
    • Rol van de communicatiepartner
    • Communicatieve functies
    • Interviews
  • Discussie
  • Aanbevelingen
  • Literatuurlijst
  • Over de auteur
Log in
Dit artikel beschrijft een casestudy over de implementatie van ondersteunde communicatie (OC) binnen een kinderdagcentrum voor kinderen met een verstan-delijke beperking (VB). Het doel van de casestudy is in kaart te brengen welke informatie en samenwerking onontbeerlijk is bij het kiezen van een geschikt communicatiehulpmiddel voor kinderen met een VB en autismespectrumstoornis (ASS). Het artikel gaat in op de vraag hoe OC zo effectief mogelijk ingezet kan worden. De onderzoeksvraag van de casestudy was: ‘Op welke wijze is de keuze voor OC in het geval van Hamid tot stand gekomen en in hoeverre wordt deze keuze ondersteund door de literatuur?’

Ondersteunde communicatie

Met de term ondersteunde communicatie (OC) wordt verwezen naar een verzameling technieken ontworpen om de verbale communicatie van mensen met weinig spraak- en taalvaardigheden aan te vullen (Wilkinson & Hennig, 2007). Ondersteunde communicatie is sinds de jaren negentig uitgegroeid tot een nieuw vakgebied (Van Balkom & Welle Donker – Gimbrère, 1994).

Communicatieontwikkeling bij kinderen met een verstandelijke beperking

Er wordt gesproken van een VB als er sprake is van tekortschieten op twee gebieden; het intelligentieniveau en de mate van sociale redzaamheid (Kraijer, 2006). Bij kinderen met een VB is de taalverwerving vaak vertraagd (Bates et al., 1995: in Van der Schuit et al., 2010) en zijn de inhoud en mogelijkheden tot verbaal communiceren beperkter (Helmhout, 2012). Doordat kinderen met een VB dikwijls signalen geven die door de omgeving niet als zodanig worden herkend, worden hun communicatie-initiatieven niet altijd beantwoord en raken ze vaak ontmoedigd. Daarnaast hebben ze niet altijd door dat contactinitiatief voor hen bedoeld is en hebben ze veelal

Literatuurlijst

  1. Bakker, J.H., Dungen van den, B.E. (2013). Ontwikkelen en onderzoeksprojecten , Koninklijke Kentalis. PDF bestand.
  2. Balkom, H. van, Golsteijn-Kramer, D. & Luiken, H. (2012). Icon Apps, Initiatieven nemen in communicatie ondersteuning met Apps. Nijmegen: Stichting Milo.
  3. Balkom, H. van & Tartwijk, S. van (2002). Communicatie bij mensen met een auditieve en verstandelijke beperking: meer dan de som der delen. Nederlands
    Tijdschrift voor de Zorg, 28, (4) 244, 246, 248.
  4. Balkom, H. van & Welle Donker – Gimbrère, M. (1994, 2004). Kiezen voor communicatie. Een handboek over communicatie van mensen met een motorische of meervoudige handicap. Nijkerk: Uitgeverij Intro.
  5. Blokhuis, A. & Kooten, N. van (2011). Je luistert wel, maar je hoort me niet. Over communicatie met mensen met een verstandelijke beperking. Apeldoorn:Garant-Uitgevers.
  6. Bosch, N. (2006). Communicatie…. niet vanzelfsprekend. Verbeteren van de communicatieve pragmatiek bij kinderen met ASS. 14, 17-18. Verkregen op 20 september, 2010, via Katholieke Hogeschool Kempen (DoKS) Website: http://doks2.khk.be/eindwerk/do/files/ FiSe413ebf17093f9ba2010943b836e20088/eindwerkmetvoorbladpdf.pdf;jsessionid=0640F9033BE87C17D707E34011EDE588?recordId=SKHK413ebf
    17093f9ba2010943b836e20086.
  7. Braems, K. (2008). De Sociaal-Emotionele Ontwikkeling in kaart. Verkregen op 28 september 2013. Thesis http://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/392/821/RUG01-001392821_2010_0001_AC.pdf
  8. Dijkxhoorn, Y.M. (2003). Unravelling challenging behaviour: A study into the factors that influence the occurrence of challenging behaviour of children with an autistic spectrum disorder. Universiteit Leiden, 152pp.(Leiden, Grafisch Bedrijf UFB) I.A., Berckelaer-Onnes. (dissertatie)
  9. Dungen, L. van den (2006). Taaltherapie voor kinderen met taalontwikkelingsstoornissen. Bussum: Uitgeverij Coutinho.
  10. Egberts, J. & Giessen, M. van der (1996). Communicatie… niet vanzelfsprekend. Leuven: Uitgeverij Acco.
  11. Geemert van, G.H, Minderaa, R.B. (1997). Zorg voor mensen met een verstandelijke handicap. Van Gorcum, Assen. p. 135. http://books.google.nl/books?hl=e n&lr=&id=S6WSjjk89W8C&oi=fnd&pg=PA134 dq=wanneer+Ondersteunde+communicatie+succesvol%3F&ots=5RlbdkPkgC&sig=9_IoFhwuZWukyNWg C1UAKGphoAo#v=onepage&q=wanneer%20Ondersteunde%20communicatie%20succesvol%3F&f=false
  12. Granlund, M. & Olsson, C. (1997). Eerst observeren, dan communiceren. Utrecht: Elsevier de Tijdstroom.
  13. Heim, M. J. M. (2001). Nauwelijks spreken, veel te zeggen. Een studie naar de effecten van het COCP-programma. Verkregen op 12 december, 2010, via Faculteit der Geesteswetenschappen, Universiteit van Amsterdam
    Website: http://home.medewerker.uva.nl/m.j.m.heim/bestanden/Proefschrift%20alles.pdf, 30, 72-89.
  14. Helmhout, S. (2012). Logopedie voor mensen met een verstandelijke beperking. Den Haag: Boom Lemma uitgevers
    Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende. http://www.khbo.be/15147
  15. Kalf, H. & De Beer, J. (2004). Evidence-based logopedie. Logopedisch handelen gebaseerd op wetenschappelijke evidentie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.
  16. Kilkens, A., Rietveld, T. & Klatter, J. (2008). Het communicatie Assessment Interventie Systeem voor niet- of nauwelijks sprekende kinderen met meervoudige beperkingen (CAIS); de ontwikkeling van een nieuw instrument. KomCom 3 (2), 15-17.
  17. Kraijer, D. (2006). Logopedie bij kinderen met een verstandelijke beperking en autismespectrumstoornis. Maak een goede start! [Elektronische versie] Logopedie en Foniatrie, 9, 258 – 261.
  18. Light, J.C., Roberts, B., Dimarco, R. & Greiner, N. (1998). Augmentative and alternative communication to support receptive and expressive communication for people with autism. Journal Communication Disorders, 31, 156 – 158, 163, 169.
  19. Light, J. & Drager, K. (2007). AAC Technologies for Young Children with Complex Communication Needs: State of the Science and Future Research Directions. Augmentative and Alternative Communication, 2007 VOL. 23 (3), pp. 205.
  20. Meihuizen-de Regt, M.J., Moor de, J.M.H. & Mulders, A.H.M. (2009). Kinderrevalidatie. Assen: Koninklijke Van Gorcum.
  21. Nederlandse Vereniging van Artsen voor Verstandelijk Gehandicapten (1997). Richtlijnen voor diagnostiek en behandeling van visuele stoornissen bij verstandelijk gehandicapten. http://www.nvavg.nl/upload/standaarden/standaard—1997-03-visuele-stoornissen.pdf
  22. Noens, I. L. J. (2004). Pieces of the Puzzle. Sense-making and communication in autism spectrum disorders. Para. Klinische implicaties. Verkregen op 20 december, 2010, via Universiteit Leiden Web site: http://www.wetenschapsagenda.leidenuniv.nl/content_docs/proefschriften_2004/pieces_of_the_puzzle_persvoorlichting.pdf.
  23. Noens, I. L. J. & Berckelaer-Onnes van, I. A. (2002). Communicatie bij mensen met autisme en een verstandelijke beperking: van inzicht naar interventie. Nederlands Tijdschrift voor de Zorg aan Verstandelijk Gehandicapten, 4. 212-225.
  24. Noens, Il. & IJzendoorn, R. van (2007). Autisme in orthopedagogisch perspectief. Hoofddorp: Boom academic.
  25. Oskam, E. & Scheres, W. (2003). Totale communicatie. Maarssen: Elsevier Gezondheidszorg.
  26. Perry, A. & Condillac, R. (2003). Evidence-Based Practices for Children and Adolescents with Autism Spectrum Disorders: Review of the Literature and Practice Guide. Children’s Mental Health Ontario, 28, 45. Verkregen op 25 oktober 2010, via http://www.kidsmentalhealth.ca/documents/EBP_autism.pdf.
  27. Paul, R. (1997). Facilitating transitions in language development for children using AAC. Augmentative and Alternative Communication, 13.
  28. Pijl, D. J. van der (2007). Verslag van de lezing. The effectiveness of AAC in Autism Spectrum Disorders: A Quantitative Research Synthesis. KomCom, 2 (2), 2-3.
  29. Rowland, C. (2011). Using the Communication Matrix to Assess Expressive Skills in Early Communicators. Communication Disorders Quarterly. http://cdq. sagepub.com/content/32/3/190
  30. Romski, M. & Sevcik, R. (2005). Augmentative Communication and Early Intervention: Myths and realities. Infants & Young Children, 18 (3), 184.
  31. Scholte, A. (2005). Kennismakingspakket. http://www.visitaal.nl/pdf/kennismaking-visitaal.pdf.
  32. Schuit, M. van der; Segers, E.; Balkom, H. van; Stoep, J. & Verhoeven, L. (2010). Immersive Communication Intervention for Speaking and Non-speaking Children with Intellectual Disabilities. Augmentative and Alternative Communication 26 (3). 203.
  33. Stes, R. (2005). Articulatiestoornissen. Fonemen, oorzaken en behandeling. Leuven-Voorburg: Uitgeverij Acco.
  34. Verpoorten, R., Noens, I & Berckelaer-Onnes van, I. (2004). ComVoor: Voorlopers in Communicatie. Geraadpleegd op 15 januari 2015 via http://taalexpert.nl/ test.aspx?id=187.
  35. Welle Donker, M. & Balkom, H. van (1995). Grafische symbolen in ondersteunende communicatie. Baarn, Uitgeverij Intro.
  36. Welle Donker-Gimbrère, M. (2010). http://www.bosk.nl/templates/mercury.asp?page_id=7616
  37. Wilkinson, K. M. & Hennig, S. (2007). The State of Research and Practice in Augmentative and Alternative Communication for Children with Developmental/ Intellectual Disabilities. Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Reviews 13, 58, 65.
  38. Zaalen van, Y. (2011). Praten kan ik niet,….. maar communiceren wil ik wel! – Gewogen keuze ondersteunende communicatiemiddelen. Fontys Hogescholen, Eindhoven. http://www.emgplatform.nl/wp-content/uploads/2012/10/Praten-kan-ik-niet.pdf