Het voorkomen van laaggeletterdheid en dyslexie met behulp van Bouw!
14 oktober 2016
Aryan van der Leij, Marleen Korf, Haytske Zijlstra
Alles_pages-to-jpg-0034_Tijdschrift Cover 2016
Volume 88, Issue 10

Samenvatting

Laaggeletterdheid en dyslexie komen in ons land veel voor. In veel gevallen kunnen deze problemen worden voorkomen, mits de aanpak vroegtijdig, langdurig en individueel is. Het tutorondersteunde computerprogramma Bouw! realiseert zo’n aanpak in de periode van halverwege groep 2 tot halverwege groep 4. De opbouw van letters naar tweelettergrepige woorden wordt aangeboden volgens de principes van foutloos leren, ‘minimal pairing’, herhaling, directe feedback en simultane oefening van tekens, klanken en beweging. De tutor (ouders, vrijwilligers, oudere leerlingen) geven aanwijzingen die op het scherm staan. In twee randomised controlled trials bij kinderen die groot risico liepen op leesachterstand bleken de leesprestaties gemiddeld aanzienlijk te verbeteren en de aantallen zwak en zeer zwak lezende kinderen en leerlingen met de diagnose dyslexie flink af te nemen, ook bij kinderen met ‘familiair risico’ op dyslexie.

Kernwoorden:

390 Weergaven
4 Downloads
  • Samenvatting
  • Drie uitgangspunten voor preventie
    • Ad 1. Zo vroeg mogelijk beginnen.
    • Ad 2. De hulp volhouden.
    • Ad 3. De hulp individualiseren.
  • Slaagt het primair onderwijs er in om aan de uitgangspunten voldoen?
  • De inzet van moderne technologie als alternatief
  • De opzet van Bouw!
  • Inhoud en methodiek
  • Onderzoek
  • Conclusie
  • Noten
  • Literatuurlijst
  • Over de auteur
Log in
Al decennia lang wordt aangetoond dat in Nederland zo’n 25 procent van de leerlingen de basisschool verlaat met een technische leesachterstand van twee jaar of meer (CEB, 1994; Inspectie van het Onderwijs, 2007). Deels bestaat deze groep uit ‘laaggeletterden’ maar ongeveer de helft krijgt inmiddels de diagnose dyslexie die onder andere recht geeft op verlenging van examenduur (Sontag & Donker, 2012). Het lijkt er op dat de dyslexieverklaring als compensatiemiddel gebruikt wordt, maar de belangrijkste conclusie is dat het leesonderwijs er niet in slaagt om deze problemen te beperken. Als oplossing is aangegeven dat structurele aandacht voor lezen noodzakelijk is, met de nadruk op het voorkómen van achterstand (Houtveen & Smits, 2008; Vernooy, 2015). In dit artikel wordt een programma gepresenteerd waarmee dat gerealiseerd kan worden.

Drie uitgangspunten voor preventie

De drie uitgangspunten voor preventie van leesachterstand in dit artikel zijn: 1) zo vroeg mogelijk beginnen met hulpverlenen, 2) de hulp net zo lang volhouden tot de drempel naar automatisering is genomen en 3) de hulp individualiseren.

Ad 1. Zo vroeg mogelijk beginnen.

Het merendeel van de kinderen die op latere leeftijd de grootste moeite hebben met lezen pikt de beginselen van het alfabetische systeem al niet op in de periode wanneer het nog niet onderwezen wordt. Bij de overgang van groep 2 naar 3 lopen de verschillen tussen leerlingen in letterkennis uiteen van minder dan vijf tot meer dan 20 letters -(Aarnoutse, 2004). Het belang van ‘voorbereidende geletterdheid’ voor succesvolle deelname aan het onderwijs is evident (Braams & Bosman, 2000; Bus e.a., 2011). Leerlingen die in het najaar van groep 2 zwak zijn in -letterkennis en klankbewustzijn, ontwikkelen vaak een leesachterstand die ze in groep 8 nog hebben (De Jong & Van der Leij, 2003). Door preventieve hulp kan die achterstand al

Literatuurlijst

  1. Aarnoutse, C. (2004). Ontwikkeling van beginnende geletterdheid . Nijmegen: Radboud Universiteit (afscheidsrede).
  2. Al Otaiba, S., Connor, C., Folsom, J.S., Wanzek, J., Greulich, L., Schatschneider, C., & Wagner, R.K. (2014). To wait in Tier 1 or to intervene immediately: A randomized experiment examining first grade response to intervention (RTI) in reading. Exceptional Children, 81 (1), 11-27.
  3. Anderson, N.D., & Craik, F.I.M. (2006). The mnemonics of errorless learning. Neuropsychologia, 44 , 2806-2813.
  4. Azevedo R., Moos D.C., Greene J.A., Winters F.I., & Cromley J.G. (2008). Why is externally-facilitated regulated learning more effective than self-regulated learning with hypermedia. Educational Technology Research and Development , 56, 45–72.
  5. Baddeley, A., & Wilson, B.A. (1994). When implicit learning fails: Amnesia and the problem of error elimination.
    Neuropsychologia, 32 (1), 53-68.
  6. Braams, T., & Bosman, A. (2000). Fonologische vaardigheden, geletterdheid en lees- en spellingsinstructie.
    Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 39 , 199-211.
  7. Bus, A., Kegel, C., & Van der Kooy-Hofland, V. (2011). Interactief leesonderwijs voor kleuters. In P.F. de Jong & H. Koomen (Red.), Interventie bij leesproblemen (pp. 83-94). Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
  8. Commissie Dijsselbloem (2008). Tijd voor Onderwijs . Den Haag: Sdu Uitgevers.
  9. CEB (1994). Onderwijs op maat. Commissie Evaluatie Basisonderwijs. De Haag: SDU.
  10. De Jong, P.F., & Van der Leij, A. (2003). Developmental changes in the manifestation of a phonological deficit in dyslexic children learning to read a regular orthography. Journal of Educational Psychology, 95 (1), 22–40
  11. Foorman, B.R., Francis, D.J., Fletcher, J.M., Schatschneider, C., & Mehta, P. (1998). The role of instruction in learning to read: Preventing reading failure in at-risk children. Journal of Educational Psychology, 90 , 37-55.
  12. Houtveen, A.A.M. (2006). Voorwaarden van vernieuwend handelen van leraren (1): Voorwaarden op schoolniveau.
    Basisschoolmanagement, 19 , 1-6.
  13. Houtveen, A.A.M., & Smits, A. (2008). Prioriteit voor lezen werkt: het LISBO-project. In L. Verhoeven & H. Wentink (Red.), Onderkenning en aanpak van leesproblemen en dyslexie (pp. 147-172). Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
  14. Inspectie (2007). De staat van het onderwijs. Onderwijsverslag 2005-2006. Utrecht: Inspectie van het Onderwijs.
  15. Jongejan, W., & Wentink, H. (2008). Begeleiding van leerlingen met leesproblemen in de klas. In L. Verhoeven & H. Wentink (Red.), Onderkenning en aanpak van leesproblemen en dyslexie (pp. 117-134). Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
  16. Keuning, J., Verhoeven, L., & Vloedgraven, J. (2014). Richtlijnen voor de screening van dyslexie in het primair onderwijs. In L. Verhoeven, P.F. de Jong, & F. Wijnen (Red.), Dyslexie 2.0 (pp. 117-134). Antwerpen-Apeldoorn: Garant.
  17. Regtvoort, A. (2014). Identification and intervention in children at risk for reading difficulties. (academisch proefschrift). Universiteit van Amsterdam.
  18. Regtvoort, A., Zijlstra, H., & van der Leij, A. (2013). The Effectiveness of A Two-Year Supplementary Tutor-Assisted Computerized Intervention on The Reading Development of Beginning Readers at Risk for Reading Difficulties: A Randomized Controlled Trial. Dyslexia, 19 , 256-280.
  19. Scanlon, D.M., Vellutino, F.R., Small, S.G., Fanuele, D.P., & Sweeney, J.M. (2005). Severe reading difficulties – can they be prevented? A comparison of prevention and intervention approaches. Exceptionality: A Special Education Journal, 13 (4), 209–227.
  20. Smits, A., & Braams, T. (2006). Dyslectische kinderen leren lezen. Amsterdam: Boom. > Smeets, E., Blok, H., & Ledoux, G. (2013). Leerkrachten en interne begeleiders over onderwijs aan zorgleerlingen.
    Nijmegen: ITS/Radboud Universiteit; Amsterdam: Kohnstamm Instituut/Universiteit van Amsterdam.
  21. Sontag, L., & Donker, M. (2012). Dyslexie en dyscalculie in het voortgezet onderwijs. Herhaalde meting.
    ‘s-Hertogenbosch: KPCgroep.
  22. Stanovich, K. E. (1986). Matthew effects in reading: Some consequences of individual differences in the acquisition of literacy. Reading Research Quarterly, 21 (4), 360-407.
  23. Struiksma, A.J.C., Scheltema, F. & Van Efferen-Wiersma, E. (2006). De Rotterdamse Aanpak: Dyslexie, evaluatie
    van een project. Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 45 , 170-180.
  24. Tijms, J. (2011). Effectiveness of computer-based treatment for dyslexia in a clinical care setting: outcomes and
    moderators. Educational Psychology, 31 (7), 873-896.
  25. Van der Kooy-Hofland, V.A.C., Bus, A.G., & Roskos, K. (2012). Effects of a brief but intensive computer
    intervention in a sub-sample of kindergartners witch early literacy delays. Reading & Writing, 25 , 1479-1497.
  26. Van der Leij, A. (2013). Dyslexia and early intervention: what did we learn from the Dutch Dyslexia Programme?
    Dyslexia, 19, 241-255.
  27. Van der Leij, A. (2016). Dit is dyslexie.Achtergrond en aanpak. Houten: LannooCampus. > Vernooy, K. (2007). Effectief leesonderwijs nader bekeken. Utrecht: POraad.
  28. Vernooy, K. (2015). De school van overmorgen: de leerling leert! Basisschool Management , (6), 23-29. > Voogt, J. (2014). Curriculum en ICT (oratie). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.
  29. Ward, B.A. (1987). Instructional grouping in the classroom. School Improvement Research Series I, Close-Up 2 . Portland, OR: Northwest Regional Educational Laboratory.
  30. Zijlstra, H. (2015). Early Grade Learning: The role of Teacher-Child Interaction and Tutor-Assisted Intervention (academisch proefschrift). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.
  31. Zijlstra, A.H., Koomen, H., Regtvoort, A., & Van der Leij, A. (2014). Effects of quantitative and qualitative treatment fidelity delivered by non-professional tutors. Learning and Individual Differences, 33 , 55-62.